Kể từ khi khái niệm “Sản xuất sạch hơn” (UNEP) lần
đầu tiên được giới thiệu vào nước ta năm 1995, đến nay khái niệm này đã
được nhiều người biết đến hơn. Việc hiểu và nắm rõ phương pháp luận này
là yếu tố then chốt đảm bảo cho công tác triển khai thực hiện SXSH tại
địa phương hay tại doanh nghiệp. Yêu cầu quảng bá rộng rãi khái niệm
hay phương pháp luận này cũng là một trong những mục tiêu quan trọng
trong Chiến lược Sản xuất sạch hơn trong Công nghiệp đến năm 2020.
Dưới đây xin trình bày tổng quan về phương pháp luận này.
Sản xuất sạch hơn là gì?
UNEP định nghĩa sản xuất sạch hơn là. việc áp dụng liên tục
chiến lược phòng ngừa tổng hợp về môi trường vào các quá trình sản xuất,
sản phẩm và dịch vụ nhằm nâng cao hiệu suất sinh thái và giảm thiểu rủi
ro cho con người và môi trường.
Đối với quá trình sản xuất: sản xuất sạch hơn bao gồm bảo toàn nguyên
liệu và năng lượng, loại trừ các nguyên liệu độc hại và giảm lượng và
tính độc hại của tất cả các chất thải ngay tại nguồn thải.
Đối với sản phẩm: sản xuất sạch hơn bao gồm việc giảm các ảnh hưởng
tiêu cực trong suốt chu kỳ sống của sản phẩm, từ khâu thiết kế đến thải
bỏ.
Đối với dịch vụ:sản xuất sạch hơn đưa các yếu tố về môi trường vào trong thiết kế và phát triển các dịch vụ
Mục tiêu của sản xuất sạch hơn là tránh ô nhiễm bằng cách sử dụng tài
nguyên, nguyên vật liệu và năng lượng một cách có hiệu quả nhất. Điều
này có nghĩa là thay vì bị thải bỏ sẽ có thêm một tỷ lệ nguyên vật liệu
nữa được chuyển vào thành phẩm. Để đạt được điều này cần phải phân tích
một cách chi tiết và hệ thống trình tự vận hành cũng như thiết bị sản
xuất hay yêu cầu một Đánh giá về sản xuất sạch hơn.
Các khái niệm tương tự với sản xuất sạch hơn là:
• Giảm thiểu chất thải;
• Phòng ngừa ô nhiễm; và
• Năng suất xanh.
Về cơ bản, các khái niệm này đều giống với sản xuất sạch hơn; đều
cùng có ý tưởng cơ sở là làm cho các doanh nghiệp hiệu quả hơn và ít ô
nhiễm hơn.
Sản xuất sạch hơn và kiểm soát ô nhiễm
Sản xuất sạch hơn không giống như xử lý cuối đường ống, ví dụ như xử
lý khí thải, nước thải hay bã thải rắn. Các hệ thống xử lý cuối đường
ống làm giảm tải lượng ô nhiễm nhưng không tái sử dụng được phần nguyên
vật liệu đã mất đi. Do đó, xử lý cuối đường ống luôn luôn làm tăng chi
phí sản xuất. Trong khi đó, sản xuất sạch hơn mang lại các lợi ích kinh
tế song song với giảm tải lượng ô nhiễm. Sản xuất sạch hơn đồng nghĩa
với giảm thiểu chất thải và phòng ngừa ô nhiễm. Sản xuất sạch hơn cũng
là một bước hữu ích cho hệ thống quản lý môi trường như ISO14000.
Các giải pháp về sản xuất sạch hơn
Các giải pháp sản xuất sạch hơn không chỉ đơn thuần là thay đổi thiết
bị, mà còn là các thay đổi trong vận hành và quản lý của một doanh
nghiệp. Các giải pháp sản xuất sạch hơn có thể được chia thành các nhóm
sau:
• Giảm chất thải tại nguồn;
• Tuần hoàn
• Cải tiến sản phẩm.
Giảm chất thải tại nguồn
Về cơ bản, ý tưởng của sản xuất sạch hơn là tìm hiểu tận gốc của ô nhiễm.
Quản lý nội vi là một loại giải pháp đơn giản nhất của sản
xuất sạch hơn. Quản lý nội vi không đòi hỏi chi phí đầu tư và có thể
dược thực hiện ngay sau khi xác định được các giải pháp. Các ví dụ của
quản lý nội vi có thể là khắc phục các điểm rò rỉ, đóng van nước hay tắt
thiết bị khi không sử dụng dể tránh tổn thất. Mặc dù quản lý nội vi là
đơn giản nhưng vẫn cần có sự quan tâm của ban lãnh đạo cũng như việc đào
tạo nhân viên.
Kiểm soát quá trình tốt hơn để đảm bảo các điều kiện sản
xuất được tối ưu hoá về mặt tiêu thụ nguyên liệu, sản xuất và phát sinh
chất thải. Các thông số của quá trình sản xuất như nhiệt độ, thời gian,
áp suất, pH, tốc độ… cần được giám sát và duy trì càng gần với điều kiện
tối ưu càng tốt. Cũng như với quản lý nội vi, việc kiểm soát quá trình
tốt hơn đòi hỏi các quan tâm của ban lãnh đạo cũng như việc giám sát
ngày một hoàn chỉnh hơn.
Thay đổi nguyên liệu là việc thay thế các nguyên liệu đang
sử dụng bằng các nguyên liệu khác thân thiện với môi trường hơn. Thay
đổi nguyên liệu còn có thể là việc mua nguyên liệu có chất lượng tốt hơn
để đạt được hiệu suất sử dụng cao hơn. Thông thường lượng nguyên liệu
sử dụng, chất lượng của nguyên liệu và sản phẩm có mối quan hệ trực tiếp
với nhau.
Cải tiến thiết bị là việc thay đổi thiết bị đã có để nguyên
liệu tổn thất ít hơn. Việc cải tiến thiết bị có thể là điều chỉnh tốc độ
máy, là tối ưu kích thước kho chứa, là việc bảo ôn bề mặt nóng/lạnh,
hoặc thiết kế cải thiện các bộ phận cần thiết trong thiết bị. Một ví dụ
của mạ điện là lắp đặt cẩu vớt để thu hồi phần rơi vãi từ các chi tiết
được mạ.
Công nghệ sản xuất mới là việc lắp đặt các thiết bị hiện dại
và có hiệu quả hơn, ví dụ như lắp đặt nồi hơi hiệu suất cao hơn hay lắp
đặt máy nhuộm Jet sử dụng dung tỷ thấp hơn. Giải pháp này yêu cầu chi
phí đầu tư cao hơn các giải pháp sản xuất sạch khác, do đó cần phải được
nghiên cứu cẩn thận. Mặc dù vậy, tiềm năng tiết kiệm và cải thiện chất
lượng có thể cao hơn so với các giải pháp khác.
Tuần hoàn
Có thể tuần hoàn các loại dòng thải không thể tránh được trong khu vực sản xuất hoặc bán ra như một loại sản phẩm phụ.
Tận thu và tái sử dụng tại chỗ là việc thu thập “chất thải”
và sử dụng lại cho quá trình sản xuất. Một ví dụ đơn giản của giải pháp
này là sử dụng lại nước giặt từ một quá trình cho quá trình giặt khác.
Tạo ra các sản phẩm phụ là việc thu thập (và xử lý) “các dòng thải”
dể có thể trở thành một sản phẩm mới hoặc bán ra cho các cơ sở sản xuất
khác. Lượng men bia dư thừa có thể được sử dụng làm thức ăn cho lợn,
cho cá hay làm các chất độn thực phẩm.
Thay đổi sản phẩm
Cải thiện chất lượng sản phẩm để làm giảm ô nhiễm cũng là một ý tưởng cơ bản của sản xuất sạch hơn.
Đổi mới sản phẩm là việc xem xét lại sản phẩm và các yêu cầu
đối với sản phẩm đó. Nếu có thể thay một cái nắp dậy kim loại đã được
sơn bằng một cái nắp dậy bằng nhựa cho một số sản phẩm nhất định thì dã
tránh được các vấn dề về môi trường cũng như các chi phí để sơn hoàn
thiện nắp dậy dó. Cải thiện thiết kế sản phẩm có thể đem lại tiết kiệm
về tiêu thụ nguyên liệu và lượng hoá chất độc hại sử dụng.
Cải tiến bao gói có thể là quan trọng. Vấn đề cơ bản là giảm
thiểu bao bì sử dụng, đồng thời bảo vệ được sản phẩm. Một ví dụ trong
nhóm giải pháp này là sử dụng bìa cac-tông cũ thay cho các loại xốp để
bảo vệ các vật dễ vỡ.
Lợi ích của Sản xuất sạch hơn
Sản xuất sạch hơn có ý nghĩa đối với tất cả các cơ sở công nghiệp,
lớn hay bé, tiêu thụ nguyên liệu, năng lượng, nước nhiều hay ít. Đến
nay, hầu hết các doanh nghiệp đều có tiềm năng giảm lượng nguyên nhiên
liệu tiêu thụ từ 10-15%!
Tại sao vậy ? Các doanh nghiệp áp dụng sản xuất sạch hơn là doanh
nghiệp đã giảm thiểu các tổn thất nguyên vật liệu và sản phẩm, do đó có
thể đạt sản lượng cao hơn, chất lượng ổn định, tổng thu nhập kinh tế
cũng như tính cạnh tranh cao hơn.
Giảm nguyên liệu và năng lượng sử dụng:Do giá thành ngày một
tăng của các nguyên liệu sử dụng cũng như hiện trạng ngày càng khan
hiếm nước, không một doanh nghiệp nào có thể chấp nhận việc thải bỏ các
tài nguyên này dưới dạng chất thải. Nước và năng lượng là đặc biệt quan
trọng, đặc biệt với các doanh nghiệp sử dụng với khối lượng lớn.
Tiếp cận tài chính dễ dàng hơn: Các cơ quan tài chính ngày
một nhận thức rõ sự nghiêm trọng của việc huỷ hoại môi trường và hiện
đang nghiên cứu các dự thảo dự án mở rộng hoặc hiện đại hoá mà trong đó
các khoản vay đều được nhìn nhận từ góc độ môi trường. Các kế hoạch hành
động về sản xuất sạch hơn sẽ đem lại hình ảnh môi trường có lợi về
doanh nghiệp của bạn tới các nhà cho vay, do đó sẽ tạo điều kiện tiếp
cận dễ dàng hơn với các nguồn hỗ trợ tài chính.
Các cơ hội thị trường mới và được cải thiện: Việc nâng cao
nhận thức của người tiêu dùng về các vấn đề môi trường đã dẫn đến sự
bùng nổ nhu cầu về sản phẩm xanh trên thị trường quốc tế. Chính vì vậy,
khi bạn đã có những nỗ lực nhận thức về sản xuất sạch hơn, bạn sẽ có thể
mở ra đựoc nhiều cơ hội thị trường mới và sản xuất ra các sản phẩm có
chất lượng cao hơn và có thể bán ra với giá cao hơn.
Các doanh nghiệp thực hiện sản xuất sạch hơn sẽ đáp ứng các tiêu
chuẩn môi trường, ví dụ như ISO14001, hoặc các yêu cầu của thị trường
như nhãn sinh thái.
Thực hiện đánh giá sản xuất sạch hơn sẽ giúp cho việc thực hiện hệ thống quản lý môi trường như ISO 14001 dễ dàng hơn.
Tạo nên hình ảnh công ty tốt hơn: Sản xuất sạch hơn phản ánh
và cải thiện hình ảnh chung về doanh nghiệp của bạn. Không cần phải
nhắc lại, một công ty với hình ảnh “xanh” sẽ được cả xã hội và các cơ
quan hữu quan chấp nhận dễ dàng hơn.
Môi trường làm việc tốt hơn: Việc nhận thức ra tầm quan
trọng của một môi trường làm việc sạch và an toàn đang ngày một gia tăng
trong số các công nhân. Bằng cách đảm bảo các điều kiện làm việc thích
hợp thông qua thực hành sản xuất sạch hơn, bạn có thể làm tăng ý thức
của các cán bộ, đồng thời xây dựng ý thức kiểm soát chất thải. Các hoạt
động như vậy sẽ giúp cho doanh nghiệp của bạn đạt được khả năng cạnh
tranh.
Tuân thủ luật môi trường tốt hơn: Các tiêu chuẩn môi trường
về phát thải các chất thải (lỏng, rắn, khí) đang trở nên nagỳ một chặt
chẽ hơn. Để đáp ứng được các tiêu này thường yêu cầu việc lắp đặt các hệ
thống kiểm soát ô nhiễm phức tạp và đắt tiền. Sản xuất sạch hơn hỗ trợ
cho việc xử lý các dòng thải, và do đó doanh nghiệp sẽ tuân thủ các tiêu
chuẩn thải một cách dễ dàng, đơn giản và rẻ tiền hơn. Sản xuất sạch hơn
dẫn dến việc giảm chất thải, giảm lượng phát thải và thậm chí giảm cả
độc tố theo qui luật vòng tròn.
Đánh giá sản xuất sạch hơn là gì?
Đánh giá SXSH là các hoạt động được tiến hành nhằm xác định các khả
năng có thể mang lại hiệu quả cho cơ sở sản xuất; được thực hiện bởi bản
thân doanh nghiệp hoặc do cơ quan tư vấn hỗ trợ. Việc đánh giá SXSH
thường tập trung vào trả lời các câu hỏi:
• Các chất thải và phát thải Ở ĐÂU sinh ra ?
• Các chất thải và phát thải phát sinh do NGUYÊN NHÂN nào?
• Giảm thiểu và loại bỏ các chất thải và phát thải trong doanh nghiệp NHƯ THẾ NÀO?
Đánh giá sản xuất sạch hơn là một tiếp cận có hệ thống để kiểm tra
quá trình sản xuất hiện tại và xác định các cơ hội cải thiện quá trình
đó hoặc sản phẩm.
Quá trình đánh giá SXSH được chia thành sáu bước là:
1. Khởi động;
2. Phân tích các công đoạn sản xuất;
3. Phát triển các cơ hội SXSH;
4. Lựa chọn các giải pháp SXSH;
5. Thực hiện các giải pháp SXSH;
6. Duy trì SXSH.
Sáu bước này phân ra thành 18 nhiệm vụ, cụ thể như sau:
Các trở ngại khi thực hiện SXSH
Những điều suy diễn về sản xuất sạch hơn
Có rất nhiều điều suy diễn về sản xuất sạch hơn. Tất cả những suy diễn sau là sai:
• Sản xuất sạch hơn chỉ thích hợp với các doanh nghiệp lớn;
• Sản xuất sạch hơn đòi hỏi đầu tư lớn;
• Sản xuất sạch hơn yêu cầu công nghệ hiện đại; và
• Sản xuất sạch hơn có tiềm năng hạn chế.
Các suy nghĩ cản trở sản xuất sạch hơn
Sản xuất sạch hơn sẽ cải thiện cho doanh nghiệp của bạn. Tuy nhiên sự
cải thiện này yêu cầu một số thay đổi và có rất nhiều suy nghĩ cản trở
sự thay đổi này:
• Sợ bị xem là ngớ ngẩn;
• Sợ làm ảnh hưởng đến phương thức truyền thống;
• Sợ làm một mình;
• Sợ bị chỉ trích;
• Sợ bị lợi dụng; và
• Sợ mắc phải lỗi.
Các suy nghĩ sau đã được minh chứng là sẽ “dập tắt”mọi ý tưởng mới
Đừng bao giờ chấp nhận các câu trả lời sau:
• Để nghĩ sau đã;
• Chúng tôi đã thử rồi;
• Bây giờ không phải lúc;
• Anh/chị không hiểu được vấn đề của chúng tôi;
• Hãy nói với ông X, đây không phải là việc của tôi;
• Lý thuyết thì có vẻ hay đấy nhưng sẽ không thực hiện được trong thực tế;
• Mô hình sản xuất của chúng tôi quá lớn hoặc quá nhỏ;
• Nó sẽ không làm được với sản xuất của chúng tôi; và
• Nó không phù hợp với kế hoạch của chúng tôi.
Trên đây là những tóm lược chung nhất về khái niệm SXSH, các nhóm
giải pháp và lợi ích doanh nghiệp có thể gặt hái được khi áp dụng SXSH,
phương pháp đánh giá SXSH và một số trở ngại khi thực hiện. Hi vọng
những tóm lược này sẽ giúp ích cho bạn trong quá trình triển khai thực hiện SXSH./.
Theo sxsh.vn
